کاتالیست Catalyst یا کاتالیزور ماده ای است که اگر به مخلوط واکنشی افزوده شود، سرعت رسیدن ماده به حالت تعادل در سیستم را، بدون آنکه خود دستخوش تغییر شیمیایی پایدار شود، تغییر داده و معمولاً آن را افزایش می دهد. کاتالیست Catalyst ممکن است همگن یا ناهمگن باشد ولی معیارهای زیر در تمامی آن ها صدق می‌کند:
- گرچه کاتالیست Catalyst بر سرعت واکنش اثر می‌گذارد، اما نمی‌تواند موقعیت تعادل را در یک واکنش برگشت پذیر تغییر دهد.
- به طور نظری، کاتالیزور را می‌توان بدون آنکه دستخوش تغییر شیمیایی شود در پایان واکنش بدست آورد، هرچند ممکن است از لحاظ فیزیکی تغییر کرده باشد.
مشخصات اصلی کاتالیست Catalyst
- در طی واکنش ، کاتالیست بدون تغییر باقی می ماند و تنها سرعت واکنش را افزایش می دهد.
- هنگامیکه سازوکارهای متعددی برای انجام واکنش موجود باشد، کاتالیست بایستی خاصیت انتخاب پذیری داشته باشد. در اصل بایستی کاتالیست نسبت تولید ماده مطلوب را نسبت به ماده ناخواسته افزایش دهد.
- سرعت واکنش متناسب با غلظت کاتالیست Catalyst است و برای واکنش های گاز-جامد، سطح کاتالیست وسطوح فعال بسیار مهم است.
- در یک واکنش برگشت پذیر کاتالیست Catalyst به همان نسبت که سرعت واکنش رفت را افزایش می دهد، بر سرعت واکنش برگشت هم مؤثر است. بنابراین ترکیب درصد تعادلی سیستم چه در حضور کاتالیست و چه بدون آن یکسان است.
فرضیات اساسی که برای بیان مکانیزم واکنش های کاتالیستی جامد بیان می شود عبارتند از :
- نفوذ ترکیب شونده ها از توده سیال به سطح کاتالیست Catalyst و داخل حفره ها
- جذب ترکیب شونده ها بر روی سطوح فعال
- واکنش ترکیب شونده ها با هم روی سطح برای تشکیل محصولات
- دفع محصولات از سطح کاتالیست Catalyst
- نفوذ محصولات از نزدیک سطح به توده سیال
کاربرد کاتالیست Catalyst
- کاربرد کاتالیست Catalyst در نفت و گاز : عمده‌ترین مصرف کاتالیزورها در صنعت نفت در دو فرایند کراکینگ Cracking (شکستن مولکول‌های درشت به کوچک) و رفرمینگ Reforming (دوباره بازآرایی و ترکیب مولکول‌هایی برای تولید) می‌باشد.
- کاربرد کاتالیست Catalyst در واحدهای پتروشیمی : فرایندهای کاتالیزوری در این مورد نسبت به فرایندهای صنعت نفت، حجم خیلی کمتری را اشغال می‌کنند ولی محصولات فوق‌العاده مهم و بسیار متنوعی تولید می‌کنند مانند تولید پلی اتیلن و اتیلن، تولید پروپین، هیدروژن زدایی از پارافین‌های خطی، تولید سیکلو هگزان
- مبدل‌های کاتالیزوری اتومبیل: در این بخش به صورت مستقیم و غیر مستقیم استفاده می‌شوند. در اگزوز اتومبیل ها بستری از فلزات جامد مثل Pt روی پایه آلومینات قرار گرفته و هیدروکربن‌های مضر مثل CO و غیره را جذب می‌کند.
ویژگی‌های یک کاتالیزور خوب
- فعالیت بالایی داشته باشد.
- مساحت سطح بالایی داشته باشد.
- گرمای جذب سطحی آن متوسط باشد.
- مقاومت مکانیکی بالایی داشته باشد.
- پودر نشود.
- ساییده نشود.
- تغییر آرایش ندهد.
- عملکرد مناسب در دماهای عملیاتی داشته باشد.
- خاصیت گزینش پذیری
- محصولات جانبی کم باشد.
- عمر مفید بالایی داشته باشد.
فرآیندهای کاتالیستی از مهمترین و کلیدی ترین عملیات صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و شیمیایی کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه به شمار می روند و با توجه به اینکه کاتالیست در تولید انواع سوخت ها و طیف وسیعی از فرآورده های میانی و نهایی مورد نیاز جامعه، نقش حیاتی دارد، اهمیت آنها به طور روز افزونی در حال افزایش است. کاتالیست باعث افزایش سرعت و جهت دادن به واکنش های شیمیایی به سمت محصولات دلخواه شده و بیش از یک قرن است که توجه محققان و صاحبان صنایع را به خود جلب کرده است.
شرکت پرتوشار با سال ها سابقه درخشان در زمینه تامین کاتالیست مورد نیاز مختلف آماده واردات و فروش کاتالیست از برترین شرکت های تولیدکننده کاتالیست در جهان می باشد.